اگرچه مسوولیت های پدر و مادر تمامی ندارد و بخصوص در روزهای نخست به شما فشار می آورد، اما می خواهید برای فرزندتان هر کاری که می توانید انجام دهید و برایش کم و کسر نگذارید.
حال اگر بدانید که می توانید هوش و ذکاوت او را هم مانند نیازهای جسمانی و عاطفی اش پرورش دهید، مطمئنا دیگر معطل نمی مانید و این نیاز او را هم تحقق می بخشید.
سال ها بشر و حتی بزرگان علم هم تصور می کردند که هوش امری ذاتی است و در طول زندگی فرد تغییر نمی کند. با وجود این که ژن ها نقش اصلی و تعیین کننده ای در هوش افراد دارند، اما امروز دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که تحریکات مغزی در کودک حتی از همان روزهای نخست تولد نقش بسیار مهمی در تقویت هوش آنها دارد.
بلوم، دانشمند روان شناس طی مطالعات مفصل خود به این نتیجه رسید که حدود ۵۰ درصد رشد هوشی فرد از زمان تولد تا ۴ سالگی صورت می گیرد.
دکتر پرلماتر نیز که از روان شناسان برجسته کودکان است، می گوید کودک از زمان تولد تا ۳ سالگی شانس به دست آوردن ۳۰ امتیاز بیشتر IQ را دارد. در این میان بدون شک این والدین هستند که از همان زمان تولد می توانند با تحریک و تشویق حرکات هر چند کوچک کودک خود، جوانه های خلاقیت را در ذهن او بکارند و به باهوش تر شدن فرزندشان کمک کنند.
رشد مغز، نمادی از هوش و ذکاوت
آنچه که ما از آن به عنوان هوش یاد می کنیم در واقع رشد کورتکس مغز و ارتباطات عصبی در دستگاه اعصاب مرکزی بدن است. مطالعات دانشمندان نشان داده که در سال های نخست زندگی، وزن مغز زیاد می شود و تعداد سلول های مغزی افزایش می یابد. ارتباط های عصبی شکل می گیرد و عروق خونی مغز رشد کرده و خونرسانی به مغز بیشتر می شود.
با رشد کورتکس مغز که محل تفکر و یادگیری مهارت هاست، شیارهای آن نیز عمیق تر می شوند و مسلما هر چه رشد محیط و تربیت مناسب تری برای رشد مغزی کودک آماده شود، ارتباط های عصبی بیشتری ایجاد شده و مهارت های فکری و ذهنی نیز پیشرفت بیشتری خواهند کرد.
مغز خوب، غذای خوب می خواهد
تمرکز، حافظه، یادگیری و مهارت های فکری و ذهنی که هوش را تشکیل می دهند به چگونگی فعالیت های عصبی سلول های سیستم اعصاب مرکزی مرتبط می شوند و بدیهی است که این سلول ها هم برای فعالیت روزانه شان به غذای مناسب و کافی نیاز دارند. حتما اگرپدر و مادری بدانند که تغذیه مناسب اولین گام در رشد و سلامت مغز کودک است، دقت و حوصله بیشتری برای تغذیه او به خرج می دهند.
تغذیه کودک از همان دوران جنینی شروع می شود. تغذیه مناسب و کامل دوران بارداری و مصرف کافی موادی مانند کربوهیدرات ها (قندها و نشاسته) و چربی های ضروری برای رشد مغز مانند اسیدهای چرب امگا ۳ و مواد معدنی مانند ید وآهن و ویتامین ها بویژه ویتامین C، اسید فولیک و ویتامین های گروه B به رشد و سلامت مغز جنین کمک می کند.
تغذیه پس از به دنیا آمدن با شیر خوردن نوزاد ادامه می یابد. شیر مادر بهترین و کامل ترین غذای کودک است و بهترین و مغذی ترین مواد را به بدن کودک می رساند. اسیدهای چرب موجود در شیر مادر براحتی جذب می شوند و در اختیار سلول های مغزی قرار می گیرند. بنابر این اولین و بهترین غذای مغز کودک، شیر مادر است که هم باعث ایمنی کودک در مقابل بیماری ها می شود و هم برای رشد ذهنی و مهارت های فکری آینده کودک مفید است.
مطالعات دانشمندان نشان داده ۹۰ درصدکودکانی که ضریب هوشی بالاتر دارند از شیر مادر تغذیه شده اند. البته مادرانی که قادر به تغذیه نوزادشان با شیر مادر نیستند، نگران نباشند زیرا امروز سازندگان شیرهای خشک با افزودن اسیدهای چرب امگا ۳ و امگا ۶ به شیرها تا حدودی نیاز شیرخواران را به این اسیدهای چرب مغذی برای مغز برطرف می کنند. غلات، تخم مرغ، ماهی و گردو غذاهایی هستند که سبب تقویت هوش و حافظه کودکان می شوند.
قند و نشاسته، سوخت اختصاصی سلول های مغزی
یکی از ویژگی های سلول های مغزی آن است که فقط از قندهای ساده تغذیه می کنند.
بنابراین افت میزان قند خون یا همان هیپوگلیسمی بشدت بر سلول های مغزی تاثیر گذاشته و میزان یادگیری و تمرکز را کاهش می دهد. این مساله در کودکانی که در سن یادگیری و رشد مغزی هستند از اهمیت بیشتری برخوردار است. بنابراین صرف صبحانه و میان وعده های سالم در طول روز برای کودک قدرت یادگیری و تمرکز را افزایش خواهد داد.
بازی، تحریکی برای هوش
خیلی از افراد تصور می کنند که بازی کودکان صرفا راهی برای سرگرم کردن آنهاست، اما واقعیت آن است که بازی کودک نوعی ورزش و تمرین برای مغز او به شمار می رود.
تحقیقات متعدد نشان داده که میان بازی کردن کودک و هوش او رابطه ای مستقیم وجود دارد و حتی محققان انگلیسی موفق شده اند در کودکان فقیری که دچار سوءتغذیه بوده اند با ایجاد امکان بازی و تحریکات مغزی ضریب هوشی آنها را بالاتر ببرند.
برخلاف تصور برخی، نوزادان کوچک هم از بازی لذت و هم بهره هوشی می برند.
تجربه هایی که نوزاد از همان روزهای اول زندگی کسب می کند، سبب نحوه شکل گیری مدارهای عصبی وی می شود. شما می توانید با در آغوش گرفتن و نوازش، حرکت دادن و تحریک حواس پنجگانه او مانند حس شنوایی، بینایی، بویایی، چشایی، حرف زدن با نوزاد به تشکیل اتصال های جدید و مدارهای عصبی و در نتیجه رشد سلول های مغزی کمک کنید.
تحقیقات نشان داده که در طول ماه های ابتدایی زندگی نوزاد، سلول های عصبی بینایی رشد می کنند. به همین دلیل شما با انجام بازی هایی که بینایی کودک را تحریک می کند، علاوه بر آن که رشد سلول های بینایی او را تقویت می کنید، حس کنجکاوی او را نیز برمی انگیزید. نوزاد از همان ابتدای زندگی با تجربه های حسی. محیط اطراف خود را می شناسد.
مطالعات نشان داده که حتی تجربه بو کردن اشیا نیز می تواند اتصال سلول های مغزی نوزاد را افزایش دهد. اسباب بازی های موزیکال به رنگ های براق و شاد که در بالای تخت نوزاد آویزان شود، حس بینایی و شنوایی او را تحریک و تقویت و به رشد ذهنی نوزاد کمک می کند. بازی هایی مانند دالی بازی به کودک یاد می دهد چیزهایی که ناپدید می شوند،باز هم برمی گردند و این خود باعث می شود که حس اعتماد کودک به اطرافیان و والدین تقویت شود. بازی با جغجغه و حرکت آن به این طرف و آن طرف برای نوزادان تا ۳ ماهگی بازی خوبی به شمار می آید، زیرا نوزاد می تواند بین آنچه که می بیند با آنچه که می شنود، ارتباط برقرار کند.
با وجود این که ژن ها نقش اصلی و تعیین کننده ای در هوش افراد دارند، اما دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که تحریکات مغزی در کودک حتی از همان روزهای نخست تولد نقش بسیار مهمی در تقویت هوش دارد
با بزرگ تر شدن کودک به تناسب سن او بازی ها تغییر می کنند در ۳ تا ۶ ماهگی سینه خیز رفتن و حرکت به سوی اشیا باعث افزایش اتصالات سلول های مغزی می شود و بنابراین تشویق کودک برای سینه خیز رفتن به سمت اسباب بازی، بازی مناسب این سن است. حرکت به سمت اسباب بازی و گرفتن آن باعث تقویت اعتماد به نفس کودک می شود.
در این سن کودکان نسبت به دست های خود نیز شناخت پیدا می کنند و می توانند کم کم به سمت اشیا دست دراز کنند. محققان معتقدند از ۶ ماهگی به بعد مغز کودک با تجربه دست زدن به اشیای مختلف و لمس آنها رشد می کند. بازی دست زدن به اعضای صورت با گفتن نام آنها، شعر و آواز خواندن برای او و حرکت دادن او همراه موسیقی در ۶ تا ۹ ماهگی بسیار مناسب است.
حرف زدن با کودک با صدای آهنگین و کودکانه و درآوردن صداهای مختلف برای او مانند صدای زنبور و آژیر و… مهارت های شنیداری کودک را تقویت می کند و به حرف زدن او نیز کمک خواهد کرد. انجام بازی هایی که درک کودک را از مفهوم مکان مانند داخل و بیرون یا زیر و رو… بالا می برد از ۹ تا۱۲ ماهگی مناسب است.
مانند گذاشتن یا برداشتن اسباب بازی از داخل یک کیسه یا گذاشتن عروسک در خانه اش. به این ترتیب بازی های مناسب سن هر کودک خود شناختی از خود و محیط پیرامون برایش ایجاد می کند و سیناپس های مغزی بیشتری در سیستم عصبی او تشکیل می دهد. بازی هایی مانند پازل، شطرنج و سایر بازی های فکری در کودکان بزرگ تر نقش مهمی برای رشد ذهنی و هوشی و پرورش فکر و خلاقیت ایفا می کنند.
درگیر شدن ذهن کودکان با بازی های فکری مانند جدول حروف یا جدول اعداد (سودوکو) تفکر کودک را برای حل مشکلات و برخورد با مسائل پیچیده تقویت می کند. انجام فعالیت های ورزشی برای کودکان نیز سبب تقویت اعتماد به نفس و نیز تقویت توانایی مدیریت تیمی و رهبری گروهی برای او خواهد شد.
برخی بازی های کامپیوتری نیز جنبه آموزشی دارد و سبب تقویت حافظه و مهارت های فکری می شوند. بنابراین والدین با شناخت این نوع بازی ها می توانند آنها را در اختیار کودکان قرار دهند.
ارتباط تلویزیون با هوش کودک
تلویزیون رسانه ای است که امروز در کنار خانواده ها، نقش بسیار مهمی در ایجاد الگوهای ذهنی و رفتاری کودک ایفا می کند، اما صرف نظر از بار فرهنگی تلویزیون و اثرات آن بر رفتارهای کودک، تماشای تلویزیون بخصوص در سال های نخست زندگی اثرات سویی بر مهارت های فکری و خلاقیت کودک دارد. به عبارت دیگر نشستن های طولانی مدت پای تلویزیون، مانع درست فکرکردن آنها و عدم تکامل مغز می شود.
محققان معتقدند تجربه مواجهه کودک با تلویزیون در سنین پایین سبب منزوی شدن آنها و حتی ناکامی در روابط انسانی در آینده می شود. اگرچه بسیاری از والدین عقیده دارند که تلویزیون ارزش آموزشی دارد یا کودک را آرام می کند، اما تماشای آن سبب بروز اختلالات توجه و خیال پردازی در کودک خواهد شد. تحقیقات نشان داده که میانگین سنی کودکانی که جذب تلویزیون می شوند ۹ ماهگی است.
مواجهه زودرس کودک با تلویزیون در حالی که هنوز تکامل بینایی وشناختی نسبت به تصاویر ندارد، اگر چه می تواند بی اهمیت تلقی شود، اما مهم اینجاست که تلویزیون به دلیل ارتباط یکطرفه ای که با فرد برقرار می کند، مهارت های کلامی را سرکوب کرده و مانع از تشویق کودک به یادگیری می شود.
سپری کردن وقت پای تلویزیون باعث عدم برقراری ارتباط با محیط خارج می شود. کودک از همان سنین پایین به تلویزیون عادت کرده و از رشد اجتماعی باز می ماند و اثرات مخرب دیگر آن را همچون مطالعه کمتر کتاب، تحرک، ورزش کمتر، افزایش وزن و… را کم کم دریافت خواهد کرد. محققان طی مطالعاتی دریافته اند، کودکانی که زیاد تلویزیون می بینند، تمرکز کمتری برای یادگیری ریاضیات دارند.
موسیقی و تقویت هوش
روان شناسان کودک معتقدند، آشنایی با آموزش های موسیقی در سنین پایین در بالا بردن سطح هوش و توانایی های ذهنی موثر است و باعث تقویت پاسخ دهی شنوایی و حافظه کودک می شود. این کودکان معمولا در درک مفاهیم ریاضی و ساخت پازل موفق تر عمل می کنند. پرلماتر، دانشمند روان شناس طی مطالعاتی دریافته است که مهارت نواختن یک ساز موسیقی در ۴ سالگی ضریب هوشی کودک را ۶ امتیاز بالا می برد.
از سوی دیگر برخی از روان شناسان معتقدند که گوش دادن منفعل به موسیقی نیز در پیشرفت های هوشی و ذهنی موثر است و باعث بالا رفتن سطح یادگیری می شود.
برخی از رفتارهای کودک نیازمند توجه است
حتی خوشحالی های کوچک شما در قبال حرکات کودکتان باعث می شود که ارتباطات قشر جلویی و بخش درونی مغز که محل شکل گیری عواطف و احساسات کودک است، شکل بگیرد. اگر چه تشکیل این مدارهای عصبی مربوط به احساسات از بدو تولد تا نوجوانی ادامه دارد، اما مسلما در سنین پایین این موضوع از اهمیت خاصی بر خوردار است.
وقتی کودک نخستین گام کوچک خود را برمی دارد و با تشویق شما روبه رو می شود، نوعی مواد شیمیایی در مغز او جریان می یابد که ارتباط های مغزی را تقویت می کند. در مقابل بی توجهی های والدین به رفتارهای کودک، نتیجه ای جز دلسردی برای انجام رفتارهای جدید ندارد. پیاده روی و کتاب خواندن همراه کودکتان وسهیم کردن او در گفت وگوهای خانوادگی و نظرخواهی از وی بسیار مناسب حال آنهاست.
خواندن کتاب را به فرزندتان یاد دهید
امروز با وجود کامپیوتر و سیستم های دیجیتالی مختلف برای آموزش، کتاب خواندن در بین کودکان و نوجوانان مهجور مانده اما باید گفت کتاب همچنان بهترین و موفق ترین وسیله آموزش و یادگیری است. به همین دلیل تشویق کودک به کتابخوانی از همان ماه های نخست زندگی مانند غذایی برای فکر و مغز کودک مفید است.