شایع ترین علت مراجعه به کلینیک های ارتوپدی چیست؟
انحرافات ستون فقرات از شایع ترین دلایل مراجعه با کلینیک های تخصصی ستون فقرات می باشد. وجود تغییرات ظاهری در ستون فقرات از نظر زیبایی برای فرد آزاد دهنده می باشد. در نتیجه کیفیت زندگی و فعالیت های روزمره را تا حدودی مختل می کند.
علـل کلـی بـروز ناهنجـاری هـای سـتون فقرات شامل اختلالات ژنتیکی و مادرزادی، بیماری ها و صدمات جسمی، عدم تحرک، عادات نامناسب در ایستادن و نشـستن، حمـل اشـیای سـنگین، تیـپ بـدنی، وضـعیت ظـاهری و سـن از عوامـل اثرگـذار بـر بـروز ناهنجاری های ستون فقرات می باشند.
اسکولیوز چیست؟
اسکولیوز یک ناهنجاری در ستون فقرات می باشد که به صورت یک انحنای C شکل و یا دو انحنای S شکل می باشد. زمانی که از پشت به ستون فقرات فرد نگاه می کنیم در حالت عادی به صورت صاف و مستقیم دیده می شود. اما در فردی که اسکولیوز دارد مهره ها به صورت جانبی دارای انحراف شده و ستون فقرات به یک طرف خمیده می شود و در حالت C شکل، یک انحنای محدب ایجاد می کند. ممکن است همراه با خمیدگی ایجاد شده چرخش نیز در ستون فقرات رخ دهد. در این صورت امکان دارد کمر، لگن و یا شانه ها ناهم راستا به نظر برسند. در انحنای C شکل، شانه ها و لگن به یک طرف کج می شوند. به منظور قرار گرفتن سر در مرکز بدن، امکان دارد در قسمت پایین ستون فقرات جهت حفظ تعادل در جهت دیگر، خمیدگی دیگری ایجاد شده و ستون فقرات به شکل S در بیاید.
انواع اسکولیوز
در یک سری از مواقع علت اصلی ایجاد اسکولیوز مشخص نمی باشد. که به آن ایدیوپاتیک گفته می شود. اسکولیوز ایدیوپاتیک شایع ترین نوع انحراف ستون فقرات است که حدود 4-2% از افراد 16-10 سال را تحت تأثیر قرار می دهد. میزان شیوع آن در دختران بیشتر از پسران می باشد. در اغلب موارد اسکولیوز در اواسط یا اواخر دوران کودکی و در حین بلوغ ایجاد می شود. در بیشتر موارد انحنا در بخش پایین قفسه سینه ایجاد می شود. با چرخش مهره ها و تغییر وضعیت دنده ها برآمدگی قابل توجهی در یک طرف ستون فقرات ایجاد می شود. این برآمدگی در زمان خم شدن به سمت جلو مشخص تر می شود.
در 85% از موارد، انحرافات ستون فقرات پس از دو سالگی، در سمت راست ایجاد می شوند. انحنای قفسه سینه قبل از پنج سالگی منجر به بروز عارضه های دیگر نیز خواهد شد. اسکولیوز ایدیوپاتیک با انحراف به سمت چپ، بیشتر در پسران رخ می دهد و غالبا قبل از یک سالگی تشخیص داده می شود. در این نوع انحراف معمولا درمان به خودی خود صورت می گیرد و با افزایش سن شدت پیدا نمی کند.
اسکولیوز نوجوانان (Juvenile)، در پسران نسبت به دختران در سنین پایین تری رخ می دهد. و به علت اینکه بلوغ در پسران دیر تر اتفاق می افتد این نوع از اسکولیوز در پسران در مقایسه با دختران افزایش پیدا می کند.
در این حالت کودک به دلیل مسائل ژنتیکی با بیماری های اسکلتی-عضلانی متولد شده و احتمال ایجاد اسکولیوز در این کودکان زیاد می باشد.
-
اسکولیوز با منشاء عصبی-عضلانی
در عارضه هایی مانند فلج مغزی، اسپاینا بیفیدا یا آتروفی (تحلیل و ضعف عضلانی) عضلانی نخاعی بروز می کند.
علائم اسکولیوز
اسکولیوز در ابتدای شروع آن بدون درد می باشد. و به همین دلیل در موارد خفیف تشخیص آن مشکل می گردد. اصولا والدین متوجه عدم تقارن در ستون فقرات کودک می شوند. در واقع به دلیل عدم تقارن در شانه ها و لگن، لباس کودک به صورت نامناسبی بر بدن می نشیند. در ادامه شایع ترین علائم اسکولیوز را بررسی خواهیم کرد:
- هم راستا نبودن و عدم تقارن شانه ها (طوریکه یکی از کتف ها بیرون زده تر دیده می شود)
- بیرون زدگی یک طرف قفسه سینه و دنده ها
- بالاتر بودن لگن به صورت یک طرفه
- کج شدن و انحراف بدن به یک طرف
با مشاهده ی یک یا چند مورد از علائم فوق جهت معاینه و ارزیابی به پزشک، جراح ارتوپدی یا متخصصین توانبخشی مراجعه کنید. در موارد شدید، این ناهنجاری می تواند منجر به آسیب قلب، ریه ها، کبد و دیگر اعضای داخلی بدن شود. تشخیص و درمان به موقع و سریع برای جلوگیری از بروز مشکلات مرتبط با عملکرد تنفسی و قلبی عروقی اهمیت بسزایی دارد. اسکولیوز به تنهایی باعث ایجاد درد نمی شود اما فشار ایجاد شده روی عضلات، مفاصل و لیگامان های ستون فقرات، ناشی از چرخش ستون فقرات می تواند باعث بروز درد گردد.
تشخیص و ارزیابی
- اسکن های سه بعدی
- عکس رادیولوژی (در عکس های رادیولوژی، ناهنجاری ها و مشکلات استخوانی مهره ها به خوبی دیده می شوند)
- MRI
- تست آدامز (تست خم شدن به سمت جلو)
تست آدامز: این تست برای تشخیص اسکولیوز و ارزیابی برجستگی دنده ها استفاده می شود. زمانی که بیمار به سمت جلو خم می شود پزشک از پشت، ستون فقرات بیمار را ارزیابی می کند. اگر علائم قابل توجه در ستون فقرات مشاهده گردد برای ارزیابی مهره ها و چرخش آن ها از رادیوگرافی استفاده می شود.
سپس از روش کاب (Cobb Angle) برای بررسی محل و میزان انحراف استفاده می شود. انحنای بیش از 10 درجه نشان دهنده ی اسکولیوز می باشد.
از علامت ریسر (Risser Sign)، در تصویر رادیولوژی لگن برای ارزیابی پایان رشد استخوانی کودک استفاده می شود (تعیین بلوغ و رشد اسکلتی). که در آن میزان انحنای ستون فقرات را با سطح فعالیت رشدی کودک مقایسه می کنند.
درمان
انتخاب روش درمان به زمان تشخیص، میزان و شدت اسکولیوز بستگی دارد. در انحناهای کمتر از 45 درجه امکان اصلاح و درمان توسط بریس های مخصوص و تمرینات اصلاحی همراه با فیزیوتراپی بیشتر است و در انحرافات بیش از 45 درجه گاها جراحی جوابگو می باشد.
در صورتی که میزان انحراف زیر 30 درجه باشد و کودک از سن رشد گذشته باشد می توان تنها به پیگیری و ارزیابی مداوم همراه با تمرینات ورزشی جهت جلوگیری از پیشرفت بسنده کرد.
بریس های مناسب اسکولیوز
- بریس میلواکی
- بریس بوستون که یک TLSO می باشد
- بریس شنو
در زمان استفاده از بریس کودک قادر به انجام حرکات ورزشی منعطف مانند ژیمناستیک نمی باشد. بریس میلواکی لازم است در طول شبانه روز به مدت 23 ساعت پوشیده شود، تا بتواند اثر مفیدی بر روند اصلاح داشته باشد. در صورتی که بریس به خوبی ساخته نشده باشد و یا در مدت زمان کافی پوشیده نشود تاثیر کافی نداشته و گاها پیشرفت میزان انحراف را خواهیم داشت.
استفاده از بریس با وجود اینکه بسیار مفید می باشد اما از نظر ظاهری ممکن است توسط کودک پذیرفته نشود به همین دلیل در صورتی که کودک از پوشیدن آن امتناع ورزید می توان از یک مشاور جهت قانع کردن او بهره گرفت. در بعضی مواقع باید ذهن کودک را برای درمان آماده کرد.
مدت زمان پوشیدن و استفاده از بریس با توجه به شدت انحراف و روند اصلاح متغیر است. اما گاهی 2-3 سال طول می کشد تا پزشک به نتیجه ی دلخواه برسد. در این مدت کودک باید به طور مداوم تحت ارزیابی قرار بگیرد.
فیزیوتراپی و کاردرمانی
انجام حرکات اصلاحی و تمرینات ورزشی در بهبود و اصلاح انحراف بسیار موثر است. در ادامه چند تمرین موثر را با هم بررسی خواهیم کرد.
- کشش قفسه سینه: پا ها را به اندازه عرض شانه باز کرده و دست ها را جلوی قفسه سینه خم کنید. با کشیدن بازو های خود به عقب و نزدیک کردن استخوان های شانه به یکدیگر، قفسه سینه خود را باز کنید.
- بالا بردن بازو و پا: به حالت پلانک قرار بگیرید و چانه یا پیشانی خود را رو به زمین قرار دهید و پا ها را صاف کنید. بازو های خود را دراز کنید و یک دست خود را به آرامی از روی زمین بلند کنید، موقعیت را برای یک لحظه نگه دارید و آن را به سمت زمین پایین بیاورید. این کار را برای دست و پای دیگر خود نیز تکرار کنید.
- کشش پشت: بایستید و بازو ها را جلوی قفسه سینه باز کنید. انگشتان خود را ببندید و سعی کنید آن ها را از سینه خود دور کنید. در قسمت پشتی خود احساس کشیدگی خواهید کرد. این کشش را برای چند ثانیه نگه دارید و رها کنید.
کیفیت زندگی در افراد اسکولیوزی چگونه است؟
پیامد های ناشی از وضعیت بدنی غیر صـحیح بـه حـدی گسترده است که در ابعـاد جـسمی، روحـی، اقتـصادی، اجتماعی و... قابل تعمق و بررسـی مـی باشـد. معـانی و مفاهیم بیشماری از وضعیت بدنی انسان وجـود دارد و تفاسیر و تعابیر بسیاری از این مفهوم به عمل آمده است. این مفهوم برای دانـشمندان انـسان شـناس یـک صـفت اختصاصی نژادی انـسان و یـا نـشانه ای از تکامـل نـژادی محسوب می شود، همین مفهوم برای یک جراح ارتوپد به معنی تندرستی و صحت دستگاه عضلانی و اسکلتی بدن است.
یکی از عوارض شایع در صورت ابتلا به اسکولیوز، ایجاد مشکلات ظاهری و مسائل روانی در افراد درگیر گزارش شده است. از سوی دیگر محققین معتقدند که نه تنها کیفیت زندگی افراد درگیر، تحت تأثیر خود بیماری می باشد، بلکه نوع درمان به کار رفته به (ویژه بریس) نیز می تواند این مشکلات را بیشتر نماید.
لذا داشتن رضایت از درمان ارتزی، نقش موثری در نتیجه درمان خواهد داشت. در واقع بیماران ترجیح می دهند تا از ارتزی استفاده نمایند که در عین اثربخش بودن، اثر منفی آن روی کیفیت زندگی حداقل بوده و قابلیت پذیرش آن بالا باشد.
پوشیدن بریس می تواند فشار های روانی زیادی بر فرد تحمیل کند، به خصوص کیفیت زندگی را در دختران نسبت به پسران پایین خواهد آورد. برخی افراد کیفیت زندگی خود را در زمان پوشیدن بریس، ضعیف توصیف می کنند و برخی برای انجام فعالیت های روزانه خود با مشکالت زیادی مواجه هستند. توجه به میزان مقبولیت و پذیرش بریس از سوی استفاده کننده ی آن، می تواند بر میزان استفاده و تأثیرات درمانی بریس تأثیرگزار باشد.
بنابراین ارزیابی و سنجش اختلالات حس خویشتن بینی و رضایت از درمان می تواند بطور چشم گیری برای پیش بینی نتایج و عواقب بیماری و ارزیابی مداخلات درمانی برای بیماران اسکولیوزی مفید باشد. با این حال، درگذشته به علت عدم وجود ابزاری مناسب جهت ارزیابی جنبه های مختلف زندگی بیماران اسکولیوزی توجه کمتری به متغیر های درونی مانند: ارزیابی حس زیبایی و رضایت از درمان شده است.
امروزه بریس ها نسبت به گذشته از مواد سبک تری ساخته می شوند و از نظر ظاهری تا حدودی بهبود پیدا کرده اند، به همین دلیل پذیرش آن ها توسط بیماران بهتر شده و در کیفیت زندگی آن ها نیز موثر واقع گردیده است.