چطور براى فصل امتحانات برنامه ریزى كنیم؟ - قسمت دوم

اصول مطالعه و یادگیرى :

عمدتاً در زمان امتحان، براى بهبود و افزایش یادگیرى، باید اصول زیر رعایت گردد: 

1- اصول پیش از شروع مطالعه: 

1-1- تعیین هدف و انگیزه 
1-2- تعیین مدت لازم
1-3- تعیین مقدار مطالعه
1-4 انتخاب محیط مناسب
1-5. اجتناب از امورى مانند پر بودن معده، اضطراب هاى نابه جا و تخیلات

2- اصول هنگام مطالعه:

2-1- مطالعه فعال و جدى
2-2- حفظ آرامش
2-3- دورى از عوامل اخلالگر مانند جلسات خانوادگى، صداى تلویزیون و رادیو و محیط پر سر و صدا و...
2-4- در صورت امکان یادداشت بردارى نکات مهم
2-5- برخورد سؤالى با مطالعه آموختنى
2-6- ترک افکار منفى
2-7- تمرکز حواس
2-8- استراحت کردن هنگام مطالعه (هر 45 دقیقه تا یک ساعت، استراحت پنج دقیقه اى لازم است.)
2-9- علامت گذارى نکات مهم

3- اصول بعد از پایان مطالعه:

3-1- تکرار آموخته ها و مرور آن ها 
3-2- تأکید بیش تر بر نکات علامت گذارى شده 
3-3- در صورت امکان مباحثه

نکات مهم براى بهبود مطالعه :

1- تعیین هدف و انگیزه 

داشتن هدف و انگیزه از عوامل مهم روند یادگیرى است. وقتى با مطالب درسى هدفمند برخورد مى کنیم، به آرامش روانى و مرزهاى قدرت یادگیرى مى رسیم. داشتن هدف، ترسیدن از کمبودها را کاهش مى دهد؛ زیرا ترسیدن از کمبودها موجب مى شود نتوانیم به این موضوع پى ببریم که هم اکنون به اندازه کافى ارزشمندیم و توانایى فوق العاده داریم.

2- تعیین مدت زمان مطالعه

معمولاً 24 ساعت شبانه روز را به 3 قسمت صبح تا ظهر، ظهر تا شب و شب تا صبح تقسیم بندى مى کنند. اگر در شبانه روز 8 ساعت را براى مطالعه در نظر بگیریم - یعنى 13 زمان را لحاظ کنیم - 23 (16 ساعت) به استراحت و کارهاى جنبى و تغذیه اختصاص مى یابد. چنانچه 8 ساعت احیا شده را در طول روز به تناسب کار و مشغله تقسیم کنیم، در طول هفته شاهد 56 ساعت وقت مفید با رعایت روزانه 16 ساعت وقت آزاد خواهیم بود که جمعاً در طول هفته 112 ساعت وقت آزاد مى شود.
از زاویه دیگر که بنگریم، به زعم اغلب صاحب نظران فنون یادگیرى، آدمى باید مهارت یادگیرى خود را به صورت منفصل تقسیم کند؛ یعنى اگر قرار است سه ساعت به طور مستمر مطالعه کند، حتماً بین هر ساعت استراحت داشته باشد تا دچار تراکم مطالب و فلات یادگیرى نشود. 
در مسأله ارتباط زمان و مباحث مورد مطالعه، نکته حائز اهمیت این است که انسان، مطالب عمیق و استدلالى، مانند ریاضى و آمار را در اوایل روز بهتر یاد مى گیرد؛ مطالب نظرى، مانند فلسفه و زیست شناسى و منطق را بعد از ظهر بهتر مى آموزد؛ مطالب ذوقى، زبان، قواعد دستورى و نظرى صرف، مانند ادبیات فارسى، زبان انگلیسى و تاریخ را شب بهتر یاد مى گیرد.

3- محیط مناسب 

رعایت عوامل محیطى زیر براى مطالعه قابل عنایت است:
3-1- پر بودن معده میزان یادگیرى و انگیزه مطالعه را کاهش مى دهد.
3-2- در اثر مطالعه، قند خون کاهش مى یابد. بدین سبب، اصطلاحاً گفته مى شود افراد شیرینى خور مى شوند. بهتر است از تنقلات طبیعى، از جمله کشمش که اثرى عجیب بر حافظه دارد، استفاده شود.
3-3- تا حد ممکن مواد نشاسته اى مصرف نشود. 
3-4- مصرف لبنیات خصوصاً ماست و دوغ موجب خواب آلودگى مى گردد و لازم است میزان مصرفشان کاهش یابد.
3-5- گرسنگى زیاد نیز یادگیرى را مختل مى کند.

4- مطالعه فعال و جدى

در مطالعه فعال، آدمى آماده پذیرش الفباى یادگیرى و اصول و قواعد علمى است. لوازم این نوع مطالعه عبارت است از:
4-1- آغاز مطالعه با دقت و اصطلاحاً آرام و بدون شتاب 
4-2- در صورت امکان صفحات نخست 2 بار خوانده شوند تا ذهن آمادگى لازم را پیدا کند. (اصطلاحاً نرمش ذهنى) 
4-3- دورى از تعارفات و جدیت درباره زمان تخصیص یافته به مطالعه
4-4- انجام چند تمرین تمرکز که در پیش شماره 4 پرسمان، در مقاله تکثیر زمان، به آن اشاره شده است.
تا حد امکان باید در حفظ آرامش کوشید. انسان، زمان مطالعه یا تمرکز، حساس تر مى شود و زودرنجى به سراغش مى آید. بهتر است خود را براى این شرایط آماده سازد و در ضمن از عوامل اخلالگر محیطى بپرهیزد؛ خصوصاً برنامه هاى پایان ناپذیر بزرگ ترین قاتل زمان یعنى تلویزیون که امروزه از صحنه هاى خشن آکنده است. تحقیقات اخیر نشان مى دهد هر تصویر تلویزیون برابر 1000 کلمه بر روان آدمى تأثیر مى گذارد و اِشتغال ذهنى مى آورد. جالب است بدانید که مراد از تصویر در این جا فریم است - در هر ثانیه 16 تا 24 فریم از برابر دیدگان ما مى گذرد؛ یعنى با احتساب 24 فریم مسلسل، ما در هر ثانیه تحت تأثیر 24000 کلمه القایى قرار مى گیریم - امروزه متأسفانه اغراض و اهداف خاصى نیز در عقبه خاکریز سریال ها و فیلم ها وجود دارد. یک شرکت امریکایى به سازندگان سریال هاى تلویزیونى و فیلم هاى سینمایى مبلغ بسیار کلانى پرداخت تا وسط تصاویر، در کل، یک ثانیه از فیلم - در لحظات مختلف فیلم، فریم هاى پانزدهم و شانزدهمِ ثانیه هاى مختلف - را به تبلیغ مشروبات و لوازم خانگى اش اختصاص دهند. صاحب استودیوى سازنده فیلم در اعتراض به ناکارآمد بودن این روش به صاحب کارخانه مى نویسد: «2 فریم از 24 فریم یک ثانیه هنگام تماشاى فیلم و سریال دیده نمى شود.» صاحب کارخانه اعلام مى دارد: «ما نمى خواهیم دیده شوند؛ بلکه مى خواهیم در ضمیر ناخودگاه افراد حک شود و افراد ناخودآگاه به سمت آن محصول کشیده شوند.» در شوروى نیز پیش از فروپاشى، وسط ثانیه هاى فیلم هاى سینمایى و سریال ها فریم هایى از عکس و شعارهاى حکومتى قرار مى دادند. سینما روندگان وقتى فیلم سینمایى را مشاهده مى کردند، بعد از خروج از سینما، متعجبانه از یکدیگر مى پرسیدند: نمى دانیم چرا تصاویر فلان سیاستمدار یا فلان محصول یا فلان شعار به ذهن ما متبادر مى شود؟3 این مثال ها نمونه پنهان تاثیرهاى رسانه هاى تصویرى است. البته تأثیرات مستقیم و القائات تصویرى آشکار رسانه ها به توضیح نیاز ندارد و رهاورد آن - همان طور که قبلاً اشاره گردید - صرع تصویرى است.

نکات کاربردى براى امتحان :

به کار بستن نکات زیر در بهینه سازى آزمون هاى درسى و دانشگاهى و آزمون هاى ورودى مفید مى نماید:
1- مطالعه در طول ترم تحصیلى (نه به قصد امتحان) فقط مرور مطالب، حافظه را براى پذیرش مطالعات بعدى آماده مى سازد.
2- چنانچه انسان هر روز بعد از پایان درس و مراجعه به منزل یا خوابگاه در حد نیم ساعت یا بیش تر، درسِ ارائه شده را مرور کند، پایدارى مطالب از حافظه کوتاه مدت به بلند مدت و میان مدت خواهد چرخید.
3- بهترین را آماده سازى در شب قبل از امتحان، مرور و تکرار الگوهاى سازماندهى شده است. 
4- در طول مطالعه، حافظه تصویرى (چشمى) را فعال کنید. کدگذارى، رمزگذارى، علامت گذارى و واژه سازى از روش هاى خوب به شمار مى آیند؛ براى مثال براى یادگیرى دوره هاى پادشاهى قبل از اسلام در ایران کلمه «مهسا» با تکرار دو حرف آخر (مهساسا) یعنى مادها، هخامنشینان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و اسلام، مناسب است.
5- فراموش نکنید معمولاً 24 ساعت مانده به موعد امتحان، بیش ترین یادگیرى ها صورت مى گیرد. بنابراین، از دغدغه ها، اضطراب ها، کارهاى غیر لازم، دخالت ها، مشغولیات کاذب، رسانه ها، مجلات و... دورى کنید.
6- در بعضى از دروس، حریف تمرینى (هماورد علمى) بسیار مناسب است؛ یعنى با یک همکلاسى که از لحاظ روحى و درسى به هم نزدیک هستید، مطالعه را به صورت مباحثه داشته باشید.
7- نیم ساعت قبل از برگزارى امتحان از بحث و مطالعه بپرهیزید. جاى خلوتى بیابید و تأمل کنید.
8. حتماً از تجارب بعضى از دوستانتان در مطالعه استفاده کنید.
9- حتى الامکان جلسه امتحان را با یک ذکر آرام بخش شروع کنید. دعا آرامش است و کلاً یاد خدا آرامش بخش دل ها است؛ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ. 

10- گروهى عادت دارند وقتى برگه امتحان را به دست مى گیرند، نوشتن پاسخ را آغاز مى کنند. گروهى نیز اول محتاطانه به پرسش ها مى نگرند و بعد جواب مى دهند. در این زمینه به نکات زیر توجه فرمایید:
الف) ثابت شده است اگر تمام پرسش ها را با تأمل و در آغاز بخوانید بهتر است. چون حافظه جست وجوگر (Researcher Memory) به کار مى افتد و کم کم جواب ها را مى چیند.
ب) سعى کنید اول به سؤال هاى ساده و آسان یا پرسش هایى که بر آن ها تسلط دارید، جواب دهید؛ زیرا هم انگیزه شما را براى پاسخ به دیگر سؤال ها بالا مى برد و هم فرصتى به حافظه مى دهد تا پاسخ پرسش هاى دیگر را جست وجو کند. سپس سؤالات متوسط را جواب دهید و در نهایت به پرسش هاى مشکل و پیچیده روى آورید.
11- حتى الامکان از ترک سریع جلسه امتحان خوددارى کنید. توجه داشته باشید که زمان تعیین شده جهت پاسخ به سؤالات، حساب شده است. حتى اگر سرعت پاسخ دهى شما بالا است و فرصت امتحان از مدت زمان لازم براى شما بیش تر است، سعى کنید سؤالات و جواب هاى خود را دوره کنید تا به این نکته شگفت انگیز برسید که «بسیارى از جواب ها به اصلاح و تکمیل و تغییر نیاز دارند».
12- بکوشید در جلسه امتحان، با ورقه و حافظه خود و دستى که به قلم تکیه زده و صفحه را در مى نوردد، ارتباط مثلثى برقرار سازید و از پراکندگى حواس و مشغولیت ذهن و گرداندن چشم به اطراف خوددارى کنید؛ تا اضطرابِ شما کاهش یابد.
13- باز نگرى پاسخ ها بعد از پایان پاسخگویى بسیار مهم است؛ زیرا گاه پیش آمده است که افراد حتى پاسخ یک سؤال را ننوشته اند یا به دستورالعمل برگه ها توجه نکرده و با پاسخ به پرسش هاى اختیارى، نمره منفى گرفته اند.
14- گاه مطالب را خوب مطالعه کرده ایم. اما متن سؤال کمى مبهم است. سعى کنید سؤال را بفهمید و دچار قضاوت زود هنگام نشوید. زیرا «فهم پرسش، نصف جواب است.»
15- تنظیم وقت در جلسه امتحان بسیار مهم است. با حفظ آرامش، زمان بالاى ورقه را با تعداد و محتواى سؤالات تطبیق و تنظیم کنید. این کار در پرسش هاى تستى از سؤال هاى با پاسخ تشریحى راحت تر مى نماید.
16- تمرکز و خوش خطى یکى از عوامل کاهنده اضطراب و ایجاد کننده آرامش است.

نکته طلایى :

نباید فراموش کنیم که اندکى اضطراب براى زندگى ضرورت دارد. اضطراب درجه اى از رنج است و ما باید شاهد رنج باشیم نه مالک آن. گاه اضطراب در جلسه امتحان حالتى به همراه مى آورد که بسیار مهم است؛ یعنى مطالعه درس خوب انجام گرفته و اضطراب شدید نیست ؛ اما به محض مواجهه با برگه امتحان احساس مى کنیم 70 درصد جواب ها به خاطرمان نمى آید؛ این حالت موقتى است. بارها شده است که جواب پرسش هاى اول و دوم به خاطرمان نمى آید؛ ولى وقتى به سؤال سوم مى پردازیم، متوجه مى شویم پاسخ سؤال هاى پیشین را به خاطر آورده ایم. متأسفانه بعضى افراد به بُعد جست وجوگرى حافظه اشراف ندارند؛ سریع از جلسه امتحان خارج مى شوند و بعد از دقایقى تأسف مى خورند.