ای زمینیان! بشنوید صدای زمین را. صدای زمین، صدای وجدان ماست که نسل های آینده آن را از حلقوم انسان های پاک، فریاد می زنند. ای انسان ها! زمین بستر شماست. زمین پناهگاه شماست. زمین با همه نعمت های پیدا و ناپیدایش، برای شماست. در زمین پاک، پاک زیست کنید. خدا پاکیزگان را دوست دارد.
اینک، دستان ناپاک، ناسپاسانه بر زمین زخم می زنند. ای دستان پاک، که زخم زمین را بر سینه دارید، مرهم شما نجات زمین است.
زمین، امانت خداست. آن را سبز بداریم؛ همان گونه که بود؛ آن را پاک بداریم، همان گونه که بود.

بمب های آلوده را خنثی کنیم

زمین، یکی از شگفتی های آفرینش است. این سیاره منظومه شمسی، از آن رو با دیگر سیاره ها فرق دارد که در جوّ آن اکسیژن هست و در نتیجه، زیستن در آن امکان پذیر شده است.
با آغاز عصر ماشین و پیشرفت های صنعتی و علمی و رشد روزافزون علم گرایی، راه تسلط انسان بر آرزوی دیرینه اش، یعنی تسلط بر طبیعت تا اندازه زیادی هموار شد. اما خودخواهی ها و سودجویی های انسان، اندیشه سیطره و آگاهی بیشتر او از جهان اطرافش را به صحنه کارزاری نابرابر میان او و طبیعت تبدیل کرده است.
تقریباً چند دهه است که زنگ های خطر برای زمین به صدا درآمده است. روزی نیست که خبرها و گزارش هایی از سراسر جهان مخابره نشود و بیانگر نگرانی عمیق کارشناسان از تخریب محیط زیست و به خطر افتادن زندگی بر روی کره زمین نباشد. روز زمین پاک، یکی از این زنگ های خطر است که در همه جای دنیا شنیده می شود. جان کانل، مؤسس روز زمین علت نام گذاری 21 مارس به عنوان «روز زمین» را شکرگزاری و جشنی می داند برای اینکه بیندیشیم و تعهدات خود را برای مراقبت و حفاظت از زمین، هر چه بهتر و بیشتر به اجرا درآوریم.
امروزه با پیشرفت هر چه بیشتر صنعت و فن آوری، زمین و زیست در آن با دشواری های روزافزونی روبه رو می شود. همراه باعصر محصولات الکترونیکی دیجیتال و روند سریع تغییرات در این حوزه، شرکت های تولیدکننده برای حفظ برتری تجاری خود و افزایش سودآوری، به تولید انواع کالاهای خوش آب و رنگ و روزآمد، با موادی شیک و پرزرق و برق و در عین حال شکننده، با بهره گیری از مواد ارزان قیمت روی آورده اند. بدین ترتیب، به رغم محصولات الکترونیکی دهه های پیشین که با عمری طولانی، قطعات یدکی و ضمانت تعمیر به مشتری همراه بودند، امروز، شاهد موجی از انواع کالاهای با عمر کمتر از شش ماه هستیم که به زودی از رده خارج و به زباله دانی انداخته می شوند. اما نکته حائز اهمیت این است که این کالاها دارای مقادیر فراوانی از انواع فلزهای سمی و مهلک نظیر سرب، کادمیوم، جیوه، کرومیوم و باریوم هستند که به دلیل فقدان قوانین مربوط به بازیافت این محصولات، عمدتاً روانه آب و خاک و طبیعت می شوند. لذا باید این زباله های عصر مدرن را بمب ساعتی در حال انفجار دنیای امروز دانست.

اهمیت زمین پاک در اسلام

در قرآن کریم، بارها از زمین، آفرینش آن، نقش های این نعمت بزرگ الهی و نعمت های پیدا و ناپیدای آن سخن به میان آمده است.
«اَللّهُ الّذی جَعَلَ لَکُمُ الاَرضَ قراراً؛ خداوند همان است که زمین را آسایشگاه شما قرار داد».
در قرآن، صفاتی چون پناهگاه، آسایشگاه و بستر، برای زمین آورده شده است و آنها را برای انسان، نعمت های بزرگ شمرده است.
امام علی علیه السلام در نگاهی بلند و سازنده، انسان را مأمور آباد کردن زمین دانسته و چنین فرموده است: «خداوند انسان را از بهشت به سوی زمین فرستاد تا با نسل خود آنجا را آباد کند».
نیز آن حضرت در بیانی شیوا و نگاهی ژرف و زیباشناسانه، زمین و نعمت های آن را چنین توصیف می کند: «پس زمین به وسیله باغ های زیبا، همگان را به سرور و شادی دعوت کرده. با لباس نازک گلبرگ ها که بر خود پوشیده، هر بیننده ای را به شگفتی واداشت و با زینت و زیوری که از گلوبند گل های گوناگون، فخرکنان، خود را آراست، هر بیننده را به وجد آورد که فرآورده های نباتی را، توشه و غذای انسان و روزی حیوانات قرار داد. در گوشه و کنار آن دره های عمیق آفرید و راه ها و نشانه ها برای آنان که بخواهند از جاده های وسیع آن عبور کنند تعیین کرد».
عمل پیامبر و دستورهای آن حضرت در جنگ ها برای پرهیز از تخریب محیط زیست به سپاهیان اسلام نیز حکایت از اهمیت حفظ محیط زیست در اسلام دارد و می تواند الگویی برای زمانه ما باشد.
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز حفظ محیط زیست، وظیفه همگانی شمرده شده و آن دسته از فعالیت های اقتصادی آلوده کننده و مخرب جبران ناپذیر محیط زیست، ممنوع اعلام شده است.
* مصرف بی رویه منابع، یکی از عوامل تهدیدکننده محیط زیست به شمار می رود. با توسعه شهرنشینی، منابع زیادی، روزانه به عنوان زباله در طبیعت رها می شود و گویی، کسی پاسخ گوی این پرسش نیست که: مگر طبیعت چه گناهی کرده که باید قربانی تمدن ما شود و آیا اصولاً نام کسانی را که زباله سازی می کنند و یا زباله ها را در طبیعت - این نعمت خدادادی - رها می کنند، می شود آدم های متمدن گذاشت؟
* آیا می دانید مهم ترین موانع مدیریت پس مانده های شهری چیست؟
در ایران، با وجود هزینه ای که صرف این موضوع می شود، اما کمبود اراضی مناسب، فقدان قوانین و مقررات کارآمد، نبودن نظارت بر نحوه فعالیت و مکان یابی نامناسب محل های دفن زباله، عدم توجه کافی به توسعه صنایع بازیافت، کمبود اعتبارات و نبودِ مشارکت مردمی، مهم ترین موانع در جهت موفقیت در بازیافت مواد هستند؟
نعمت ها و مواهب خدادادی کم نیستند و همگی آنها به عنوان «میراث جاودانه زمین» به همه انسان ها تعلق دارند. وقتی معتقد به این باشیم که محیط زیست، سبزی درختان، پاکی آسمان، سکوت عمیق کوهستان و شرشر دعاگونه جویبار، همه و همه از لطف بی نهایت خدا سرچشمه می گیرد، آن گاه فطرت و وجدان ما، به ما اجازه نمی دهد که آن را آلوده کنیم و با «کفران نعمت»، این مواهب الهی را به نابودی بکشانیم.
یکی از دستورهایی که دین مبین اسلام برای برنامه زندگی ما ارائه کرده است، «جلوگیری از اسراف» است. «اسراف»، چونان کفر نعمت، نعمت را زایل کرده و از چنگ ما بیرون می کشد. «اسراف»، موجب به هدر رفتن نعمت ها و دارایی هایی می شود که به آسانی قابل استفاده و یا قابل بازیافت هستند. «اسراف»، میل به زیاده خواهی، طمع و مصرف بی رویه را در ما بیدار می کند و پرده ای در مقابل چشم و وجدانمان می شود که نعمت های زیبای خدادادی را نبینیم. «اسراف»، هیولای خفته «غرور و خودخواهی» را در ما برمی آشوبد و دیگر بحث «رعایت حقوق دیگران» برایمان از جدیت می افتد و هر آنچه که می بینیم و می خواهیم، تنها برای مصرف خودمان است نه دیگران!
و خداوند می فرماید: «فَکَفرَتْ بِاَنْعُمِ اللهِ فَأَذاقَهَا اللهُ لِباسَ الْجوعِ وَ الْخَوفِ»؛ خلاصه مضمون آن که: «کفران کردند نعمت های خدا را، پس خدا ایشان را به گرسنگی و بیم و تشویش مبتلا ساخت».
آنچه به عنوان بیماری های مزمن، افسردگی و دل مردگی ها، اجل های زودهنگام، سردردهای مزمن، کاهش رواج و سود اقتصادی و زشتی ظاهر شهر و دیار و ده ها مسئله دیگر که در اطرافمان و در محیط زیستمان مشاهده می کنیم، همگی عواقبی است که بر اثر «اسراف» و «کفران نعمت» و «آسیب زدن به گیاهان و جانورانی» که تک تک شان مخلوق خدای سبحانند، حاصل آمده است. تا دیر نشده باید کاری کرد!
«اِنَّ اللهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّی یُغیِّروا ما بِأَنْفُسِهِمْ؛ خدا تغییر نمی دهد و باز نمی گیرد نعمتی را که به قومی عطا فرموده است، مگر آنکه آنها نفوس خود را تغییر دهند و نیت های خود را برگردانند».

طبیعت ترور شده است!

جهانی سازی، با بهبود حمل و نقل و لوازم، کارآیی کارخانه ها و تولیدکننده ها را بالا برده و روند تولید محصولات و کیفیت آنها، رو به افزایش گذاشته است. اما... در این میان، گویی محیط پیرامون، قربانی تمدن رو به رشد شده است. با تولید محصولات جدید، مواد شیمیایی جدیدی هم، همزمان وارد محیط زندگی ما می شود. ترکیباتی سمی که در خاک، آب و هوای ما نفوذ می کند و بی آنکه بدانیم، لبخند رضایتی را که از داشتن زندگی مدرن و رو به تکامل(!) بر لبانمان نشسته، تبدیل به آهی می کند که تمامی ندارد.
دودکش های کارخانه ها، هر روز بیشتر و بلندتر و قطورتر می شوند و مثل لوله یک توپ جنگی بزرگ، دود غلیظ و سیاه سربی را به قلب آسمان پاک و آبی مان، شلیک می کنند. و قصه به همین جا خاتمه نمی یابد که دیگر اکسیژن هم مثل سایر مواهب خدادادی، کمیاب می شود. هنوز مصیبت های دیگری در راهند!
وقتی محیط زندگی نه هوای سالم داشته باشد و نه غذای سالم و نه آب سالم، انسان ها دست به مهاجرت می زنند و این روند تخریب طبیعت، نو به نو، تکرار می شود. بلایای طبیعی، خشک سالی، قحطی و جنگ های پی در پی، به وقوع می پیوندند و سالانه بیش از شصت هزار نفر، در این بحران ها تسلیم مرگ می شوند.
آری، طبیعت، ترور شده است و اگر روزگار به همین منوال، بگردد، با قتل عامی باورنکردنی روبه رو خواهیم شد؛ قتل عامی که تنها حامل یک پیام است: «از ماست که بر ماست!»
زباله هایی که تولید می شوند، تازه اول یک راه طولانی قرار گرفته اند؛ چرخه ای که از زباله های به ظاهر بی مصرف و بدبو، مصارفی نو و به صرفه ایجاد می کند. اما برای آنکه به این هدف، نزدیک و نزدیک تر شویم ـ اگرچه انجام یافتن این چرخه، برعهده مشاغل خاصی است - باز هم اهمیت خانواده، در پله اول معلوم می شود؛ زیرا تفکیک زباله، امری مهم و ضروری در جهت بازیافت مواد به شمار می رود و زباله ها، چون در خانه به صورت منفک و جدا از هم تولید می شوند، بهتر و شایسته تر آن است که از همان آشپزخانه، زباله ها تفکیک و مجزا بسته بندی شوند.
وظیفه سازمان بازیافت و تبدیل مواد، مدیریت اجرایی پس مانده های جامد است و نیز ایجاد سیستم های مؤثر تفکیک، جمع آوری، حمل و نقل، پردازش و دفع مواد و دفن آنها. اگر گفته شود که همه اعضا در واحدهایشان کار را شایسته انجام دهند، فرآیند بازیافت، موفق عمل خواهد کرد و با تولید کمپوست و کود گرانوله، افزون بر حفظ محیط زیست و پیش گیری از انتشار آلودگی ها در سطح شهر و محیط، به کشاورزی و تولید مواد غذایی در زراعت کمک خواهد کرد.

کوتاه و گویا

* زباله ها، تهدیدهایی هستند که می توانند به فرصت تبدیل شوند. با تفکیک زباله ها در منزل، به فرآیند بازیافت مواد کمک کنیم.
* «روز زمین پاک»، مجالی است برای اندیشیدن به آنچه هزاران سال، بشر را میزبانی کرده؛ «طبیعت».
* «زمین»، نخستین کاشانه بشر بوده است؛ زمین را دوست بداریم.
* زمین، سرمایه ماست؛ از سرمایه مان مراقبت کنیم.
* آیا می دانید تهرانی ها سالانه، 30 میلیون و 350 هزار دلار پلاستیک، 55 میلیون دلار پس مانده غذایی آشپزخانه، 35 میلیون دلار کاغذ و مقوا و 50 میلیون دلار نان را به صورت زباله، دور می ریزند، در حالی که بازیافت آنها سالانه 200 میلیون دلار صرفه جویی ارزی به دنبال خواهد داشت که این رقم معادل 12 میلیون و 850 هزار بشکه نفت خام است؟ (از ماهنامه کشت و صنعت، ش 7)
* افزایش جمعیت، توسعه بی رویه و غیراصولی شهرها، افزایش مهاجرت، الگوی غلط و رایج مصرف شهروندان، تبلیغات مختلف استفاده از کالاها و محصولات در رسانه ها، تنوع روز افزون محصولات و به ویژه بسته بندی آنها، یکی از بارزترین علل معضلات زیست محیطی است که چیزی جز روند صعودی تولید مواد زائد، دربرندارد.
* «بازیافت مواد»، افزون بر رسالت بهداشتی، زیست محیطی و ملی، وظیفه ای شرعی و دینی است و باید از «اسراف» جلوگیری کرد.
* کیفیت کالای تهیه شده و نوع بسته بندی باید به گونه ای باشد که پس از نگه داری و مصرف، کمترین زباله را داشته باشد.
* آیا می دانید با مدیریت صحیح زباله های دفن شده قدیمی، می توان پروژه تولید انرژی الکتریسیته و یا استخراج گاز را راه اندازی کرد؟
* آیا می دانید با احداث بازارچه های اشیا و لوازم دست دوم و کارگاه های مربوطه برای تعمیر و بازسازی آنها، از زباله سازی بیشتر جلوگیری می شود و خود، راهی در جهت پیش گیری از اسراف وسایل است؟
* داشتن زمین پاک، خواسته خداوند از بندگان است و اگر همین سنت آفرینش و حقیقت برنامه ای خدا را الگوی محیط زیست قرار دهیم، زمین همیشه پاک خواهد ماند.
(بخشی از سخنان رئیس مجمع تشخیص مصلحت در سومین همایش ملی روز زمین پاک)
* اگر انسان،طبیعت را جاهلانه به کار گیرد، زمین فاسد شده و قابل سکونت نخواهدبود.
* آتش زدن گیاهان جنگلی، افزون بر تولید گازهای سمی و آلوده سازی هوا، موجوداتی مثل حشرات و حیوانات را هم از بین می برد و نیز سال ها طول می کشد تا جنگلی دوباره تشکیل شود.
* هر انسانی، حق یکسانی نسبت به زمین، مواد معدنی و مواد خام آن دارد. این ثروت موروثی را ارج نهیم.

زمین پاک، با دل های پاک به دست می آید.
نظر شما چیه؟

* وظیفه یک «محیط بان» چیست؟
جلوگیری از تجاوز به مناطق تحت کنترل
بهسازی و پاک سازی محیط زیست
محافظت از حیات وحش و جلوگیری از شکار غیرمجاز
تمام موارد

* کدامیک از گازهای گلخانه ای زیر است که بشر در افزایش آن سهمی ندارد؟
دی اکسید کربن
بخار آب
اکسید نیترو
متان

* کدامیک از گازهای فوق، شاخص ویژه ای برای سنجش میزان گازهای گلخانه ای موجود است؟
جواب: دی اکسید کربن.

---