تفکر نقادانه تعریف :
یک فرآیند شناختی، فعال هدفمند و سازمان یافته است که شخص با استفاده از آن به بررسی افکار و عقاید خود و دیگران و یا موقعیت های خاص می پردازد و با ارزیابی و تفسیر ماهرانه خود به درک و فهم روشن تر و بهتری دست می یابد.
اصول تفکر نقادانه :
۱ – پرسشگری : پرسیدن سؤالات مناسب از خود و دیگران برای فهمیدن دقیق تر مطلب یا مسئله مطرح شده.
۲ – اطلاعات : جمع آوری اطلاعات از منابع مختلف درباره ی مطلب یا مسئله مطرح شده
۳ – ارزیابی :بررسی و ارزیابی اطلاعات جمع آوری شده درباره مطلب یا مسئله مطرح شده و ارزش گذاری آن ها.
۴ – نتیجه گیری: در نظر گرفتن و انتخاب بهترین و صحیح ترین مفهوم یا راه حل برای مطلب یا مسئله مطرح شده.
ویژگی های افرادی که دارای تفکر نقادانه هستند:
۱ – روحیه ی پرسشگری دارند.
۲ – خود نقد پذیرند.
۳ – داوری و قضاوت آن ها به دور از تعصب و لجبازی است.
۴ – هر چیزی را به سادگی و بدون تفکر ، نه می پذیرند و نه رد می کنند.
۵ – از منابع مختلف اطلاعات مناسب و دقیقی درباره موضوع مورد نقدف به دست می آورند.
۶ – نسبت به مسایل دید وسیع و دقیقی دارند.
۷ – به جنبه های مثبت و منفی مسئله توجه داشته و یکسونگر نیستند.
۸ – قدرت تجزیه و تحلیل و استنتاج موضوعات مختلف را دارند.
۹ – با ذهن باز و متفکرانه نسبت به مسایل اظهار نظر می کنند.
۱۰ – معمولاً قدرت تشخیص درست از نادرست را دارند.
۱۱ – گوینده ای متفکر و منطقی و شنونده ای فعال هستند.
۱۲ – در حین این که کل موضوع را در نظر می گیرند، به جزئیات نیز توجه می کنند.
۱۳ – به این مسئله واقعند که ممکن است حرف یا راه حل دیگران یا خودشان همیشه درست نباشد.
۱۴ – چون به عاقبت کار می اندیشند، معمولاً فریب وعده های دیگران را نمی خورند.
۱۵ – معمولاً به راحتی جذب گروه ها و افراد نمی شوند.
راهکارهای پرورش تفکر نقادانه :
۱– نسبت به امور و پدیده های اطرافمان، حساسیت و دقت بیشتری داشته باشیم.
۲– دیده ها، شنیده ها و مطالعه ی خود را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهیم و به سادگی آن ها را نپذیریم و رد نکنیم.
۳– درباره هر موضوعی با سؤالات مناسب و مرتبط اطلاعات بیشتری به دست آوریم.
۴– مسایل ، معمولاً راه حل های متفاوتی دارندف تحمیل راه حل خود، یا تحمل راه حل دیگران به عنوان یک راه حل قطعی، منطقی به نظرنمی آید.
۵– درباره مسایل پیش آمده، فکر کنیم و دچار احساسات و هیجان های شدید و کاذب نشویم و از قضاوت عجولانه ، تعصب و خودرایی درباره موضوعات مورد بحث اکیداً بپرهیزیم.
۶– قبل از پاسخگویی به مسایل، فکر کرده سپس تصمیم گیری و عمل نماییم.
۷– مشوق خوبی برای مسؤولانه فکر کردن خود و دیگران به خصوص کودکان باشیم.
۸– از عقاید و نظرات خود دفاع معقولانه و منطقی کرده و زود تسلیم نشویم.
۹– به دیگران اجازه ی بحث و اظهار نظر درباره موضوعات مختلف را بدهیم.
۱۰– جلسات گفتگو درباره مسایل اجتماعی و یا روزمره در خانواده و مدرسه ترتیب داده و همه را به شرکت فعالانه در این جلسات تشویق کنیم.
۱۱– برای رشد تفکر نقادانه در کودکان و نوجوانان مطالعه زندگینامه افراد نقاد مفید و مؤثر می باشد.
۱۲– فرآیند تفکر کودکان و نوجوان را بررسی و ارزیابی کنیم و در صورت نیاز از راهنمایی آنان دریغ نورزیم.
۱۳– به هر سؤالی به راحتی پاسخ نگوییم بلکه با سؤال کردن مناسب، مخاطب را در رسیدن به پاسخ کمک نماییم.
۱۴– به هر سؤالی به راحتی پاسخ نگوییم بلکه با سؤال کردن مناسب، مخاطب را در رسیدن به پاسخ کمک نماییم.
۱۵- در جلسات بحث و تبادل افکار از برچسب زدن ، دستور دادن، سرزنش، نصیحت، قضاوت و مسخره کردن فکر دیگران اکیداً پرهیز نماییم.
۱۶– با برقراری امنیت و آرامش روانی و عاطفی و احترام به عقاید و نظرات کودکان و نوجوانان آنان را به شرکت در بحث و بیان اظهار نظر ترغیب و تشویق نماییم.
۱۷– با طرح سؤالات مناسب درباره موضوعات مختلف در خانه و مدرسه نظرات دیگران را جویا شده و آن ها را نیز در بحث و گفتگو شرکت دهیم.
۱۸– با دقت و حوصله به نظرات دیگران در خانه و مدرسه گوش کنیم تا بتوانیم با سؤالات مناسب آن ها را برای نتیجه گیری صحیح تر راهنمایی کنیم.
۱۹– در صورت عدم مشارکت دیگران در بحث، شاید آن ها موضوع را درک نکرده اند، بیشتر توضیح دهیم تا بتوانند حضور فعال تری داشته باشند.
۲۰– در مقابل سؤالی که از ما می کنند، پاسخ از قبل تعیین شده ای نداشته باشیم، تا بهتر بتوانیم به نقد و بررسی تجزیه و تحلیل موضوع بپردازیم.