نقاشی کردن کودک، اهمیت زیادی در رشد و تکامل بعدی مهارت های تصویری اش در آینده دارد. مجموعه نمادهای تصویری در نقاشی کودک موجب تسهیل یادگیری های بعدی اش می شود. به طور کلی، با بررسی نقاشی کودکان می توانیم به آزمون هایی برای سازگاری هیجانی آن ها دست یابیم.
محل ترسیم نقاشی کودک روی صفحه، بیان کننده موضوع های مختلف است.
تمرین
ورقه کاغذی در ابعاد 5/29×21 سانتی متر (A4) تهیه کنید و از کودکتان بخواهید آدمک یا هر چیز دیگری بکشد.
سپس نقاشی او را به صورت زیر تقسیم بندی کنید.
|
راست بالا
|
وسط بالا
|
چپ بالا
|
|
راست وسط
|
وسط
|
چپ وسط
|
|
راست پایین
|
وسط پایین
|
چپ پایین
|
کاغذ را عمودی در نظر بگیرید. چون معمولا درازای آدمک، بیش از پهنای آن است. حال اگر کودک شما، کاغذ را بچرخاند و ورقه را به صورت افقی قرار دهد و آدمک و موضوع نقاشی اش را در جهت افقی ترسیم کند، این واکنش به دو صورت تفسیر می شود:
- نشان دهنده وجود یک حس عینی تحول یافته است. یعنی نیاز بیش تری به فضای پیرامونی دارد و نوعی مادی نگری و فقدان آرمان نگری در او وجود دارد.
- هم چنین می تواند نشان دهنده نوعی تضادورزی باشد. به این معنی که دارای روحیه متناقض است و با انجام این عمل متضاد، به ثابت کردن شخصیت خود نیاز دارد.
نقاشی در صفحه
اگر نقاشی کودکتان در سمت چپ قرار بگیرد، مربوط به گذشته اوست. سمت راست مربوط به آینده است. هرچه نقاشی کودک به سمت چپ گرایش داشته باشد، کودک تمایل دارد که هیجان ها و احساس های خود را به صورت مستقیم بیان کند و رفتاری کودکانه نشان دهد. کشیدن نقاشی در سمت راست صفحه، نشان دهنده مهار عقلی و تحول یافتگی کودک است. در کودکان راست دست، ناحیه چپ، نشان دهنده دلبستگی به مادر است و ناحیه راست، دلبستگی به پدر را نشان می دهد. در کودکان چپ دست، عکس این قضیه است.
پایین صفحه کاغذ، بیان کننده جهان تاریک مربوط به ناخودآگاه است و قلمروی زمینی و مرتبط با زندگی روزمره را نشان می دهد. چون این قسمت از صفحه کاغذ، معرف زمین است، عنصر حیات بخش را تشکیل می دهد. اگر کودک، خط زمین را در نقاشی اش ترسیم کند، گاهی نشان دهنده نیاز حسی به تغذیه و ایمنی جسمانی است.
قسمت بالای صفحه، معرف ارزش های برتر، جهان رؤیاها، خیال پردازی ها و آرزوهای کودک است. معمولا حدود 40درصد کودکان، در پنج سالگی، موضوع نقاشی (مثلا آدمک) را در مرکز ترسیم می کنند، 70 درصد در هفت سالگی و به همین صورت افزایش می یابد. اگر پس از هفت سالگی، آدمک ترسیم شده، خارج از مرکز صفحه باشد، می توان به وجود یک نابهنجاری اشاره کرد.
تناسب آدمک ترسیمی کودک شما نیز دارای اهمیت است. اگر آدمک، بزرگ باشد، به معنای اعتماد به نفس و احساس ایمنی و شکفتگی است و گاهی نشان دهنده ناتوانی در مهار خود است. اگر کودک، آدمکش را کوچک ترسیم کند، بیان کننده کم رویی و ترس است و معمولا آدمک، در نواحی خارج از ناحیه مرکزی صفحه ترسیم می شود.
آدمک هایی با سرهای بزرگ
در محدوده سنی سه و چهار سالگی، سر آدمک نسبت به تنه آن، بزرگ تر است. به این دلیل که جایگاه اعضای ارتباطی، یعنی چشم ها، دهان، بینی و گوش هاست.
سر برای این کودکان، بخش اصلی اندام انسان است. شاید به این دلیل که کودک می خواهد در داخل دایره (سر) اجزایی را بگنجاند و هنوز به آن مرحله از شناخت نرسیده، سر را بزرگ تر می کشد تا اجزا در آن جا شود. کودک، هر چه بزرگ تر می شود، نسبت تنه و سر آدمک متناسب تر می شود. در کودکان سه ساله، گاهی سر، تنه هم هست و دست ها و پاها به سر وصل می شوند. در این سن، بیش تر پاها ترسیم می شوند تا دست ها و بازوها و تکرار پاها در نقاشی ها بیش تر است.
نکته جالب دیگر در نقاشی کودکان، شفاف بودن آن است. برای مثال، اگر به کودک پنج یا شش ساله بگویید آدمکی ترسیم کند که پشت میز نشسته است؛ او این نقاشی را طوری ترسیم می کند که پاهای آدمک و تمام خط های میز، مرئی هستند و نقاشی او دارای شفافیت است. اگر به کودک چهار یا پنج ساله بگویید آدمکی روی اسب ترسیم کند، باز هم پاهای آدمک روی اسب، کاملا مشخص است.
ثبت فضا و نقطه دید در کودکان بزرگ تر دیده می شود. اگر به کودک هشت ساله بگویید آدمک را پشت میز ترسیم کند، آن را واقع بینانه ترسیم خواهد کرد؛ یعنی در نقاشی او، بخشی از پاهای آدمک مشخص می شود.
خط ها
خط های نقاشی کودکتان نیز دارای اهمیت است. خط های پررنگ و ضخیم نقاشی، نشان دهنده تمایل به لذت های جسمانی و شهوت گرایی است. این مسئله، در مراحل رشد روانی جنسی فروید مطرح است. اگر خط ها آن چنان خشن باشند که تا پاره کردن کاغذ پیش روند، نارضایتی و پرخاشگری را نشان می دهند.
خط های کمرنگ در نقاشی، بیان کننده حساسیت، ملایمت و ظرافت است و گاهی کم رویی و نداشتن اعتماد به نفس و تردید کودک را نشان می دهد.
گاهی فشاری که کودک روی کاغذ می آورد، در قسمت های مختلف نقاشی، متفاوت است؛ یعنی در قسمتی از نقاشی، کمرنگ و در قسمت دیگر، پررنگ ترسیم می شود؛ برای مثال، ممکن است لب های آدمک یا چشم های آدمک، خط های ضخیم داشته باشد. این مسئله، نشان دهنده ناحیه ای است که تعارض را در کودک برمی انگیزد. کنش درونی، کودک را وادار می کند خط ها را پررنگ کند، آن ها را سایه دار ترسیم کند و حتی گاهی دور نقاشی خود، یک دایره حفاظتی ترسیم کند.
اگر کودک شما، خط ها را استوار و مستقیم ترسیم کند، نشان دهنده اعتماد به نفس، مصمم بودن و تأثیرناپذیری اوست. در حالی که خط های منقطع، در نقاشی کودک تأثیرپذیر، مردد و کمال جو دیده می شود.
اگر در نقاشی کودک، نقطه گذاری دیده شود، نشان دهنده داشتن مادری عصبی و بهانه جوست. هم چنین نشان دهنده مقابله با احساس گناهکاری ناشی از ادرار بی اختیار است. خط های موازی، سایه ها و چهارخانه ها، در نقاشی کودکان مضطرب دیده می شود. سایه ها و رنگ های خاکستری، نشان دهنده افسردگی است، البته اگر زیاد باشد و تکرار شود. مدت زمانی که کودک به سایه زدن اختصاص می دهد، بیش تر از خود سایه ها مهم است.
خط های شکسته و زاویه دار: نشان دهنده چابکی، خشم، ناآرامی، مردانگی و نیروست. در حالی که خط های منحنی و انحنادار، ابتدایی تر هستند و ملایمت، مسالمت، تبعیت جویی، زنانگی، خوددوستداری و نرمش را نشان می دهند. حلقه هایی که به دور یک محور می چرخند، از شکل های زاویه دار هندسی، ابتدایی تر هستند. کشیدن چنین خط هایی، تا چهار سالگی، بهنجار هستند. در صورتی که ترسیم آن ها ادامه یابد، می تواند نشانه های روان گسیختگی را بروز دهد.
- خط های راست: نشان دهنده آرامش، وقار و بی انعطافی است.
- خط های سرازیر: نشان دهنده بدبینی، افسردگی، خستگی و مرگ است.
- خط های سربالا: شادی، زندگی و انفجار احساسات شدید را نشان می دهد.
- خط خطی کردن و پاک کردن های زیاد: آشکارکننده نامصمم بودن، نارضایتی از خود و احساس حقارت است.
- لکه ها و سیاه کردن ها، احساس گناهکاری را نشان می دهند.
اگر نقاشی کودک، حالتی کثیف و درهم ریخته داشته باشد، یعنی او، کودکی است که در مرحله مقعدی (مرحله ای که کودک، مدفوع خود را نگه می دارد و از این کار لذت می برد) وجود دارد تثبیت شده است، اما این تثبیت در کودکانی که نقاشی آن ها، تمیز و دارای نظم است، گرایش های وسواسی را نشان می دهد. در سن های بالاتر، تمیزی می تواند به دلیل جلب رضایت بزرگ ترها باشد.
بخش هایی که سفید گذاشته می شوند، نشان دهنده مرزها و فاصله گیری هاست و با توجه به فضای ترسیمی باید تفسیر شوند.