آغاز مطلب را با یک مثال شروع کنیم ، مثلا خودمان را به خواب بزنیم و این‌قدر صبر کنیم که پدرمان بخوابد و آن‌وقت آرام‌آرام به جیب کت او نزدیک شویم، سوییچ ماشین را برداریم و بی‌ترس از خطرات رانندگی در خیابان‌ها برانیم و لذت ببریم....
اما نکته اینجا است که چگونه می‌توان یک نوجوان را از خطر این رفتارهای پرخطر آگاه کرد؟ دکتر کتایون خوشابی، فوق تخصص روان‌پزشکی کودکان و نوجوانان و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، به این سوال پاسخ می‌دهد.
چرا نوجوانان از کارهای پرخطر نمی‌ترسند؟
ـ رشد و نمو غدد داخلی و تغییرات فیزیولوژیک به واسطه ترشحات هورمون‌های مختلف موجب افزایش خطر ریسک‌پذیری در نوجوان می‌شود و ریسک ابتلا به رفتارهای پرخطر را در آنها افزایش می‌دهد. البته تاثیر دوستان، تلویزیون، محیط، اینترنت و ... را نیز نمی‌توان نادیده گرفت. در این بین بسیاری از خانواده‌ها سعی می‌کنند با نصیحت و بازگو کردن تجربیات ناگوار خود، نوجوان‌شان را از انجام رفتارهای پرخطر بازدارند و حتی با ریسک‌پذیری این سنین مقابله کنند؛ مثلا به نوجوان خود می‌گویند: «من ۱۶ سال‌ام بود که ماشین پدرم رو بدون اجازه برداشتم و چیزی نمونده بود با یه بچه تصادف کنم. میدونی اگه این اتفاق می‌افتاد تا آخر عمر چه عذاب وجدانی داشتم؟ ما اینارو تجربه کردیم و شما باید از تجربیات ما بزرگ‌ترها استفاده کنید و خودتون رو توی دردسر نندازید...» اما به ندرت این راهکارها و نصیحت‌ها نتیجه‌بخش است زیرا اولا نوجوان از این احساس خطر لذت می‌برد و دوم اینکه تا خودش این تجربه را تکرار نکند، دست‌بردار نیست.
پس والدین باید در مقابل نوجوان خود چه عکس‌العملی نشان بدهند؟
هرچه روابط میان خانواده و نوجوان صمیمی‌تر باشد، نوجوان نیز بیشتر عقاید خود را در خانواده مطرح می‌کند؛ البته به شرطی که قضاوتی از سوی پدر و مادر درباره عقاید او صورت نگیرد.
مثلا اگر نوجوان ما درباره ارتباط با جنس مخالف نظرش را بیان می‌کند، والدین نباید درباره این عقیده راجع به او قضاوت کنند؛ مثلا به او بگویند که این فکر خجالت‌آور است و باید شرم کنی، بلکه باید اجازه بدهند او بدون ترس از پدر و مادر، آزادانه صحبت کند و مسایل و مشکلات خودش را با خانواده در میان بگذارد.
والدین باید شنونده‌های خوبی باشند. مسلما اگر نوجوان شما مطمئن شود که خانواده از حرف‌های او استقبال می‌کنند و سرزنش و نصیحتی در کار نیست، همه مسایل زندگی‌اش، حتی خصوصی‌ترین‌ها را هم با شما در میان می‌گذارد و حتی در مورد مشکلات‌اش از شما به عنوان یک دوست کمک می‌خواهد اما خواسته والدین از بچه‌ها نباید امری باشد.
مهم‌ترین رفتارهای پرخطری که از نوجوانان سر می‌زند، چیست؟
هر کار پرهیجان و پرخطری ممکن است توسط نوجوانان تجربه شود اما گرایش به گروه‌های دوستی ناسالم، استعمال سیگار و مواد مخدر، رانندگی خطرناک و بدون گواهینامه و به ویژه برقراری روابط ناسالم با جنس مخالف از جمله مهم‌ترین آنهاست.
به رابطه با جنس مخالف اشاره کردید. تمایل به برقراری این نوع ارتباطات در سنین نوجوانی با نوعی کنجکاوی و هیجان همراه است. در مقابل این رفتار نوجوان چه باید کرد؟
قرار گرفتن نوجوانان در گروه‌های سالم، موجب کاهش رفتارهای پرخطر نوجوانی می‌شود. این گروه‌ها می‌تواند شامل گروه‌های فامیلی، ورزشی، علمی، هنری و ... باشد و عضویت نوجوانان در چنین گروه‌هایی موجب می‌شود که نوجوان سرگرم باشد و کمتر به سمت کارها و رفتارهای پرخطر برود. در عین حال، بهترین راهکار پیشنهادی این است که والدین به جای اینکه مانند یک تماشاچی فقط نظاره‌گر باشند و یا برخورد شدیدی از خود نشان دهند، کاملاً در آموزش این مسایل به فرزندان‌شان سهیم باشند و مسوولیت آموختن روش صحیح زندگی را به نوجوان‌شان شخصاً برعهده بگیرند، چرا که در صورت ندادن آموزش‌های رسمی یا خانوادگی، نوجوان به سوی یادگیری از گروه هم‌سال، رسانه‌ها و یا تجربه جنسی مخاطره‌آمیز کشیده می‌شود.
شما در این شرایط چه توصیه‌ای به والدین دارید؟
ـ پدر و مادر‌ها باید در رابطه با ارتباط‌های صحیح و مطلوب به نوجوانان‌شان کمک کنند. نوجوانانی که ارتباطی صمیمی با والدین‌شان دارند، این دوران را به سلا‌مت طی می‌کنند. در عین حال، با وجود دلا‌یل بسیاری که موجب می‌شود والدین در مطرح کردن این مسایل راحت نباشند، کاملا ضروری است که ارتباط‌های بین فرزندان و والدین قبل از دوران نوجوانی با بحث‌هایی در مورد روابط سالم و اهداف زندگی آغاز شود و بعد‌ها این گفتگو‌ها به همه ابعاد توسعه یابد.
با صحبت کردن با نوجوانان در مورد ابعاد مختلف روابط و بحث کردن در مورد عواقب و نتایج روابط جنسی زودهنگام و آموزش نوجوانان به اینکه در مورد آنچه می‌شنوند یا می‌بینند به دقت فکر کنند، والدین می‌توانند برای برخورد با مشکلات به نوجوانان قدرت دهند. از طرفی صحبت کردن نوجوان در مورد احساسات و عواطف‌اش با توجه به اینکه در دوران برزخ بین بچگی و بلوغ به سر می‌برد، سخت است، چه برسد به اینکه احساسی را در خود پیدا کند که نمی‌داند در صورت مطرح کردن‌اش چه برخوردی با او می‌شود. بسیاری از نوجوانان پس از یک‌بار سوال کردن از طرف والدین‌شان با برخوردی مواجه می‌شوند که ترجیح می‌دهند دیگر هرگز با والدین خود حرفی نزنند.
به والدین توصیه می‌شود که ابتدا گوش کنند، بدون اینکه نظری بدهند و بدون اینکه صحبت نوجوان را قطع کنند. پس از آن، نظر او را درباره آن مطلب جویا شوند و ببینند که خود او در مورد آن مساله چگونه فکر می‌کند و بعد راجع به آن با هم صحبت کنند. نوجوان در این سن بیشتر دوست دارد یک حریم خصوصی برای خود ایجاد کند، به طوری که اهمیتی که حفظ حریم خصوصی در این دوره دارد در هیچ دوره‌ای از زندگی فرد وجود ندارد و والدین نباید در زندگی نوجوان خود سرک بکشند.